Wat zijn Citrobacter?

Citrobacter spp. behoren tot het geslacht van gramnegatieve, anaërobe staafbacteriën, die lid zijn van de familie Enterobacteriaceae. De bacteriën kunnen door citraat heen groeien en spelen een steeds belangrijkere rol bij het ontstaan van nosocomiale infecties. Hiermee worden ziekten bedoeld die patiënten oplopen als gevolg van een medische ingreep, bijvoorbeeld in ziekenhuizen of verpleeghuizen. Werkmann en Gillen beschreven Citrobacter voor het eerst in 1932.

Wat zijn de kenmerken van Citrobacter?

De cellen van Citrobacter-bacteriën zijn mobiel door hun flagellen. Als facultatief anaërobe ziekteverwekkers gebruiken Citrobacter verschillende organische verbindingen als bouwmateriaal en energiebron. Ze danken hun naam aan het feit dat ze uitsluitend kunnen groeien met het anion van citroenzuur, het zogenaamde citraat, als enige energiebron. Behorend tot het geslacht Enterobacteriaceae is de oxidasetest negatief en de catalasetest positief. Citrobacter worden in bijna elke habitat aangetroffen. Behalve in de bodem komen de bacteriën ook voor in water, rioolwater, maar ook in het maagdarmkanaal van de menselijke darmflora.

Welke soorten Citrobacter worden onderscheiden?

Citrobacter behoort tot de enterobacteriën, die bestaan uit een grote groep gramnegatieve bacteriën. Hiertoe behoren de volgende geslachten, waarvan sommige een rol spelen bij het ontstaan van ziekten:

Enterobacter,
Escherichia,
Klebsiella,
Proteus mirabilis,
Raoultella,
Salmonella,
Serratia,
Shigella,
Yersinia

Van Citrobacter worden onder andere de volgende soorten onderscheiden:

Citrobacter amalonaticus,
Citrobacter braakii,
Citrobacter farmeri,
Citrobacter freundii,
Citrobacter gillenii,
Citrobacter koseri,
Citrobacter murliniae,
Citrobacter rodentium,
Citrobacter sedlakii,
Citrobacter werkmanii,
Citrobacter youngae

Bij mensen kunnen vooral Citrobacter freundii, Citrobacter koseri en Citrobacter braakii ernstige infecties veroorzaken.

Welke infecties kunnen door Citrobacter worden veroorzaakt?

Citrobacter-bacteriën komen voor in de normale darmflora van de mens en zijn meestal niet pathogeen, dat wil zeggen ziekmakend. In sommige gevallen kunnen de bacteriën echter urineweginfecties, bloedvergiftiging (sepsis), maar ook wondinfecties en infecties van de luchtwegen uitlokken en dus verschijnen als extra-intestinale infecties, d.w.z. ziekten buiten de darm. Vooral patiënten met een verzwakt immuunsysteem zijn geneigd ziek te worden met Citrobacter-bacteriën. Maar Citrobacter speelt ook een steeds grotere rol bij het ontstaan van zogenaamde ziekenhuisinfecties (nosocomiale infecties). In uitzonderlijke gevallen kunnen Citrobacter-bacteriën hersenvliesontsteking en/of sepsis bij baby's veroorzaken.

Wat zijn de symptomen van Citrobacter-infecties?

Citrobacter-infecties van de huid kunnen lijken op die van osteomyelitis en veroorzaken roodheid, zwelling, maar ook plaatselijke pijn en/of pus,
Citrobacter infecties die leiden tot longontsteking zijn te merken aan hoge koorts, moeite met ademhalen, hoesten met of zonder sputum, een algemeen gevoel van zwakte (asthenie) en een verslechtering van de algemene conditie,
Citrobacter-infecties die leiden tot urineweginfecties uiten zich door pijn bij het plassen (strangurie), een frequente aandrang tot plassen (pollakiurie), pijn in de bekken- en/of lendenstreek, purulente urine en/of bloed in de urine (hematurie), koorts,
Citrobacter-infecties die sepsis veroorzaken worden gekenmerkt door koorts boven 38°C, pijn in de ledematen, algehele malaise, rillingen en/of verwardheid. Als de sepsis verergert, kan er ook een daling van de bloeddruk optreden.
Citrobacter-infecties veroorzaakt door C. koseri veroorzaken vaak meningitis, vooral bij pasgeborenen, die vaak gepaard gaat met necrotiserende encefalitis (een ontsteking van het hersenweefsel of een deel daarvan) en/of hersenabcessen.

Hoe wordt een Citrobacter-infectie gediagnosticeerd?

Als een Citrobacter-infectie wordt vermoed, worden verschillende analyses uitgevoerd om de bacterie in het lichaam vast te stellen. Naast een huiduitstrijkje omvatten deze diagnostische methoden een urineanalyse of urinekweek, evenals een bloedonderzoek, bloedkweken en een sputumonderzoek. Biochemische en/of moleculaire tests kunnen de diagnose van een Citrobacter-infectie bevestigen.

Hoe worden Citrobacter infecties behandeld?

De volgende medicijnen kunnen worden voorgeschreven voor infecties met Citrobacter bacteriën:

Cefotaxime en Ceftriaxom of Ciprofloxacine en Levofloxacine, die vooral effectief zijn voor Citrobacter koseri bacteriën,
Aminoglycosiden, quinolonen, ertapenem, imipenem of meropenem, die gebruikt worden bij de behandeling van Citrobacter freundii ziekteverwekkers.

Omdat Citrobacter-bacteriën resistentie kunnen ontwikkelen tegen penicillines en verschillende combinaties van ?-lactam antibiotica, is het belangrijk om vóór de behandeling een gevoeligheidstest uit te voeren. Momenteel zijn er verschillende bacteriestammen die resistent zijn tegen antibiotica (multiresistentie). Voor deze is het middel colistine tot nu toe de enige werkzame stof. Colistine is alleen op recept verkrijgbaar en vereist een controle van de algemene toestand van de patiënt door de arts om mogelijke toxische effecten tijdens de behandeling te voorkomen.

Hoe kan men besmet raken met de Citrobacter-bacterie?

Overdracht van Citrobacter vindt meestal plaats door direct of indirect contact met besmette voorwerpen of personen. In ziekenhuizen gebeurt dit door contact met medisch personeel, bijvoorbeeld via de handen als die niet goed gedesinfecteerd zijn. Maar besmetting is ook mogelijk via diagnostische instrumenten of gewone voorwerpen of oppervlakken. De moeder kan het kind ook besmetten tijdens het geboorteproces. Maar besmetting is ook mogelijk via besmet voedsel.

Hoe kan men zich beschermen tegen een Citrobacter-infectie?

Om in ieder geval de overdracht van de Citrobacter-bacterie in het ziekenhuis te voorkomen, moet men het volgende in acht nemen:

zich strikt houden aan preventieve maatregelen om besmetting te voorkomen, bijvoorbeeld door correct gebruik van ontsmettingsmiddelen, grondig handen wassen en schoonmaken van de omgeving,
een mogelijke infectie snel herkennen en de uitbraak ervan onder controle houden,
een mogelijke infectie snel behandelen door correct gebruik van antibiotica,