Wat zijn pokken?

Pokken, ook wel variola of pokken genoemd, is een virusinfectie die voor mensen altijd potentieel levensbedreigend kan zijn. Verschillende subtypen van het variola-virus zijn mogelijke veroorzakers. Dit virus behoort tot het geslacht van de orthopoxvirussen. Pokken wordt sinds 1980 officieel als uitgestorven beschouwd. Er werd wereldwijd een vaccinatieprogramma gestart, zodat de laatste gevallen van pokken zich in 1977 voordeden.

Tegenwoordig komen dierlijke pokken steeds weer in beeld. Dit zijn pokkenvirussen die eigenlijk dieren treffen, maar af en toe ook op mensen kunnen overgaan. Hoewel overdracht van mens op mens zeldzaam is, is het wel mogelijk. Bovendien is het verloop van de ziekte minder waarschijnlijk dodelijk. Pokken wordt vooral bij mensen met een verzwakt immuunsysteem als potentieel gevaarlijk beschouwd. Monkeypox, die meestal alleen in West- en Centraal-Afrika wordt vastgesteld, heeft in het recente verleden ook herhaaldelijk zijn weg naar Europa gevonden. In mei 2022 werden voor het eerst vaker gevallen van monkeypokkeninfecties vastgesteld.

Wat zijn de symptomen van pokken?

De eerste symptomen verschijnen na een incubatietijd van ongeveer zeven tot 19 dagen. Pokken zijn verdeeld in verschillende vormen, die afhankelijk van het type verschillende symptomen veroorzaken. De belangrijkste en bekendste vormen van pokken zijn:

• Echte pokken (Variola major),
• Witte pokken (Variola minor),
• Hemorragische pokken (Variola haemorrhagica of zwarte pokken),
• Apenpokken en koeienpokken.

De symptomen van echte pokken:

Bij echte pokken begint de ziekte in de meeste gevallen sluipend. In het begin zijn er aspecifieke symptomen, die lijken op een griepachtige infectie. Deze omvatten koorts tot 40 graden, hoofdpijn, pijnlijke ledematen en een algemeen gevoel van zwakte. Deze vroege symptomen duren meestal ongeveer vier dagen.

Daarna verschijnt de karakteristieke pokkenhuiduitslag, die ongeveer één tot drie weken aanhoudt. Eerst vormen zich lichtrode vlekken op de armen en het gezicht, die enorm jeuken en heel langzaam uitgroeien tot kleine knobbeltjes. Er ontstaan blaasjes, die gevuld zijn met een vloeistof die zeer besmettelijk is. Na verloop van tijd drogen deze blaasjes op en vormen ze een harde korst. Tijdens deze fase van de ziekte heerst er een golvende koorts die kan leiden tot verwarring en desoriëntatie. Een derde van alle patiënten sterft aan besmetting met echte pokken. Iemand die eenmaal de ziekte van ware pokken heeft overleefd, is er levenslang immuun voor.

Symptomen van witte pokken

Besmetting met witte pokken verloopt veel sneller en milder. De symptomen zijn veel minder uitgesproken en slechts ongeveer één procent van de getroffenen sterft als gevolg van besmetting met witte pokken. Wie echter een infectie met witte pokken heeft overleefd, heeft geen bescherming tegen echte pokken.

Symptomen van hemorragische pokken

Zwarte pokken is een bijzonder levensbedreigende vorm van de ziekte. Bij deze vorm van infectie met het variola-virus is de incubatietijd enkele dagen. Er is sprake van ernstige, uitgebreide bloedingen van de hele huid en slijmvliezen. Ook de inwendige organen kunnen worden aangetast. De meerderheid van de getroffenen sterft aan de infectie, velen binnen de eerste twee dagen.

Symptomen van apenpokken en koeienpokken

Beide soorten dierenpokken kunnen onder bepaalde omstandigheden ook op mensen worden overgedragen. Ze vertonen echter veel mildere symptomen dan de andere vormen. Besmette personen hebben last van symptomen die lijken op griep. Een huiduitslag komt echter wel voor. Sporadisch verschijnen scherp omlijnde puisten. Afhankelijk van de variant overlijdt tussen één en 13 procent van de getroffenen aan een infectie met apenpokken.

Hoe wordt de diagnose pokken gesteld?

In het begin van de ziekte is de diagnose vrij moeilijk, omdat de eerste symptomen sterk lijken op een griepachtige infectie of een eenvoudige verkoudheid. Ten laatste wanneer de typische huiduitslag wordt gezien, zal een arts verder onderzoek gelasten. Pokken kan betrouwbaar worden opgespoord door een biopsie van het vocht in de gevormde blaren. Bepaalde antilichamen tegen pokken kunnen ook in het bloed worden aangetoond, zodat met zekerheid een diagnose kan worden gesteld.

Hoe worden pokken behandeld?

Sinds 2018 is er een antiviraal middel dat gebruikt kan worden tegen pokken. De werkzame stof Tecovirimat wordt, net als het pokkenvaccin, in grote hoeveelheden opgeslagen voor het geval van een biowapenaanval met de pokkenvirussen. Een essentiële maatregel is de onmiddellijke isolatie van de getroffen persoon. Mensen die besmet zijn met pokken mogen geen contact hebben met andere mensen. Een pokkenvaccinatie kan nog effectief zijn in de eerste vier dagen na besmetting.

Artsen adviseren ook de volgende maatregelen:

• Fysieke rust,
• Bedrust,
• Voldoende vocht drinken,
• Bij koorts ibuprofen of paracetamol innemen,
• Een energierijk dieet eten.

Hoe kunnen pokken worden voorkomen?

De meest effectieve en veilige bescherming is de pokkenvaccinatie. Dit is een klassiek levend vaccin. Dit betekent dat een functionerend virus wordt geïnjecteerd. Voor deze vaccinatie worden verschillende soorten vacciniavirus gebruikt. Dit is zeer nauw verwant aan het variolavirus, het virus dat pokken veroorzaakt. Vanwege de overeenkomst kan vaccinatie tegen pokken ook beschermen tegen koepokken en apenpokken. Tot nu toe is goedkeuring verkregen in de VS en aangevraagd in Europa.

Is vaccinatie tegen pokken tegenwoordig nog nuttig?

Pokken wordt tegenwoordig als uitgeroeid beschouwd, en daarom wordt er niet of nauwelijks meer tegen gevaccineerd. In de regel worden de twee beschikbare pokkenvaccins gebruikt voor mensen die in contact komen met pokkenvirussen, waaronder laboratoriummedewerkers. De WHO bewaart een enorme voorraad van het oudere vaccin. Ook de VS, Oostenrijk, Zwitserland en Duitsland hebben een groot reservoir voor het geval er ooit weer pokken uitbreken.