Wat is het tabaksmozaïekvirus?

Het tabaksmozaïekvirus, kortweg TMV, is een virus van de tobamovirusgroep. Het is een virus dat oorspronkelijk in grote aantallen voorkwam in tabaksplanten, maar na verloop van tijd ook steeds meer sierplanten en groenteplanten zoals tomaten en paprika's besmette. Andere aangetaste planten kunnen bonen, sla, courgettes, komkommers, fruitbomen en meloenen zijn. Het virus is zeer stabiel en daarom moeilijk te bestrijden. Het feit dat het een groeivertraging van de plant veroorzaakt, leidt tot enorme oogstverliezen.

Het TMV werd voor het eerst ontdekt, geïsoleerd en gekristalliseerd in 1935, toen een team onder leiding van John Desmond Bernal vloeibare kristallijne toestanden vond in zijn waterige oplossingen, waarin de virussen een grotendeels parallelle staafvorm hadden.

Wat zijn de eigenschappen van het tabaksmozaïekvirus?

Het TMV is een buisvormig virus van ongeveer 18 nm dik en 300 nm lang, bestaande uit enkelstrengs ribonucleïnezuur van ongeveer 6.400 basen en uit ongeveer 2.100 identieke manteleiwitten. Het virus infecteert alleen planten. Het tabaksmozaïekvirus heeft in de geschiedenis grote betekenis gekregen omdat het de eerste keer was dat een ziekte werd overgedragen zonder tussenkomst van een bacterie. Door zijn eigenschappen is het nauwelijks verrassend dat het een van de meest verspreide virussen van allemaal is en niet toevallig het eerste virus ooit beschreven.

Wat zijn de symptomen van tabaksmozaïekvirus?

De incubatietijd van TMV is ongeveer 3 weken. Tussen de bladnerven ontstaat een lichtgroene verkleuring. Eerst op de jongere bladeren en later in de loop van de ziekte ook op de oudere bladeren. Daarna ontwikkelt zich meestal een patroon van donkere en lichte vlekken op de bladeren. Aan dit mozaïekpatroon dankt het virus zijn naam. In de latere stadia kunnen de bladeren kreukelig, verfrommeld en uiteindelijk opkrullen. Dit is vooral bij oudere bladeren waar te nemen. Bovendien is er sprake van een zeer onregelmatige groei. Omdat er steeds minder fotosynthese kan plaatsvinden, is er een aanzienlijke groeiremming van de hele plant.

Hoe wordt het tabaksmozaïekvirus overgedragen?

Het virus wordt gemakkelijk overgedragen door contact met plantensappen en ook door besmette zaden. Het TMV vermenigvuldigt zich dan in het celplasma van de gastheercel. Dit is ook waar de hoogste concentratie van het virus wordt gevonden. Door deze gemakkelijke transmissieroutes wordt het over de hele wereld verspreid. Het TMV is extreem resistent tegen chemische bestrijdingsmiddelen en zeer hittebestendig. Om deze redenen is het heel moeilijk om het virus direct te bestrijden.

Hoe kan het tabaksmozaïekvirus bestreden worden?

Het TMV is extreem hardnekkig en ook zeer besmettelijk. In een kas verspreidt het zich meestal via het plantensap tijdens de teelt. Het kan zich echter ook verspreiden via de grond, het substraat of het drainagewater. Insecten daarentegen kunnen het virus helemaal niet overbrengen.

Als een plant besmet raakt, kan het TMV niet bestreden worden. De symptomen kunnen afnemen of helemaal verdwijnen, maar duiken het jaar daarop weer op. Dit is ook de reden waarom het tabaksmozaïekvirus zo moeilijk te bestrijden is bij het kweken van planten.

De volgende maatregelen kunnen echter worden genomen om de verspreiding ervan grotendeels te beperken:

• Irrigatie- en drainagewater moet ontsmet worden, zodat het vrij is en blijft van schadelijke organismen.
• Er moet voor worden gezorgd dat alle medewerkers altijd hun handen grondig wassen en desinfecteren voordat ze de kas betreden. Medewerkers dienen ook altijd schone kleding te dragen.
• Scharen, messen of ander snijgereedschap voor de tuin moeten in een Menno Florades oplossing worden gedompeld. Hierdoor worden besmette plantensappen verwijderd.
• Besmette planten moeten onmiddellijk worden verwijderd. Dit geldt overigens voor alle planten op dezelfde mat en ook voor planten langs het pad in de werkrichting. Hier is het risico zeer groot dat deze planten ook al besmet zijn. De besmette planten moeten worden afgevoerd in een goed gesloten plastic zak. Daarna is het essentieel om de handen grondig te wassen en te ontsmetten.

Het belangrijkste moment voor de bestrijding van TMV is de vruchtwisseling. Er moet altijd voor worden gezorgd dat alle plantenresten uit de kas worden verwijderd, want het tabaksmozaïekvirus kan enkele maanden overleven in plantmateriaal. Vervolgens moet de hele kas worden schoongemaakt en ontsmet. Alleen zo kunnen de ziekteverwekkers worden gedood en overdracht op nieuwe planten worden voorkomen.

Hoe kan het tabaksmozaïekvirus worden voorkomen?

De bovenstaande hygiënemaatregelen die op een bedrijf moeten worden gevolgd, kunnen het risico dat TMV de kas binnenkomt minimaliseren. Het is essentieel dat te allen tijde de handen voldoende worden gedesinfecteerd. Voor bezoekers moet een duidelijk hygiëneprotocol worden opgehangen om hen eraan te herinneren ook hun handen te desinfecteren.

Het TMV komt in veel gevallen voor op de tabaksplant. Omdat het virus zo stabiel is, kan het lang overleven in tabaksproducten. Het is via deze tabaksproducten dat TMV in de handen kan komen van werknemers die roken. Daarom is het essentieel dat vooral rokende werknemers de hygiënische maatregelen van handdesinfectie volgen voordat ze de kas binnengaan. In de kas zelf moet roken worden vermeden.

Waarvoor kan het tabaksmozaïekvirus worden gebruikt?

Vanwege zijn eigenschappen wordt het TMV momenteel bij onderzoekswerk gebruikt als hulpmiddel voor nieuwe elektrische componenten in de nanotechnologie voor de ontwikkeling en het ontwerp van een veldeffecttransistor. Een biomineralisatieprocedure creëert een halfgeleiderlaag op het tabaksmozaïekvirus.